Usaping “Retraksyon”

               Isang kontrobersyal na isyu ang retraksyon ni Dr. Jose Rizal. Kontrobersyal ito dahil hanggang ngayon ay usapin parin ito sa mga debate at wala pang malinaw na pagkakasundo sa kung ano nga ba ang totoong nangyari.
Sa ngayon, mayroong apat na bersyon ng sulat na  sinasabing pagpapatunay daw ng retraksyon ni Rizal:
• La Voz Española, December 30, 1896
· Sila ang nakapagsabing nabasa at nakita nga nila ang orihinal na kopya ng retraksyon
                · Pinadala daw sa arsobispo ito
· Sinabi nila ito kahit pati ang pamilya ni Rizal ay hindi naman nakita ang  retraksyon
• Bersyon ni Fr. Balaguer, January 1897
· Sinabi nya kay Fr. Pio Pi noong 1910 na nakatanggap sya ng kopya ng retraksyon na sulat ni Rizal na may pirma.
· Natanggap niya daw ang kopya noong gabing namatay si Rizal
· Pinadala niya kay Fr. Pio Pi upang husgahan o suriin kung si Rizal nga ba ang may sulat nito.
                                · Hindi rin nasabi ni Fr. Pi kung sya nga o hindi
                • “Original” text galling sa Archdiocesan Archives on May 18, 1935
                •  El Imparcial noong araw na namatay si Rizal – (short formula)
Mga Punto Laban sa Teksto ng Retraksyon
                • Dr. Eugene Hessel
Sa artikulong ito, may tatlong pangunahing argumento laban sa sinasabing retraksyon:
·  Ang usapin ng pagkatotoo ng teksto
Maaari kasi na ang mga teksto ay gawa-gawa lamang o mga insidente ng pamemeke ng lagda
· Ang hindi pagsang-ayon ng ilang detalye ng retraksyon sa iba pang pangyayari noong panahong iyon
Makikita ang pagkakaiba ng mga lumitaw na retraction note, di magkakatugma o inconsistent ang mga ito pagdating sa mga salita
· Ang usapin ng di pagtugma ng retraksyon sa karakter mismo ni Rizal.
                 Idinagdag pa ni Hessel na sa huli, nagkumpisal din ang nameke ng dokumentong ito. Sang-ayon sa isang panayam ni Runes kay Antonio K. Abad, isang Roman Roque ang binayaran ng mga prayle upang gumawa ng mga kopya ng retraction note. Bukod sa kuwestiyonable na ang pagkatotoo ng dokumento, maaari ring tingnan na ang dokumento ay di sang-ayon sa iba pang detalye hinggil sa pagkamatay ni Rizal. Ang dokumento ng retraksyon ay hindi lumitaw hanggang noong 1935 na kahit ang mga kapamilya ni Rizal ay hindi ito nakita. Ayon pa kay Hessel, kung totoo ngang bumaliktad si Rizal at binawi ang kaniyang mga naunang sinulat, bakit hindi siya naligtas sa sentensiya ng kamatayan? Bakit siya inilibing sa libingan ng mga Intsik? Bakit walang dokumento ng pagpapaksal nina Rizal at Josephine Bracken gayong isa ito sa mga bagay na nagawa sana niya kung siya nga ay lumagda sa retraksyon?
Habang dumadami ang mga babasahin at akdang kaugnay ng pagpapatotoo o pagpapasinungaling sa retraksyon ni Rizal, naniniwala akong hindi parin patuloy na magsasara ang usapang ito. Sumasang-ayon ako kay Hessel, na bukod sa malaki ang posibilidad ng pagpepeke sa dokumento, malayong-malayo sa pagkatao ni Rizal at sa kalagayan niya noong gabing iyon bago siya barilin ang lumagda at itatwa ang lahat ng kaniyang mga sinulat at ipinahayag.
Nag-retrak man o hindi, sang-ayon din ako kay Hessel sa sinabi niyang si Rizal ay si Rizal parin. Hindi na mababago ang kasaysayan na siya’y sumulat ng mga nobela at naging malaking bahagi ang kaniyang pagkamatay upang patunayan sa ibang lahi na tayo ay Filipino at buhay sa dugo natin ang pagkamakabayan.